Chân hạnh phúc Tỳ kheo Giác Lộc

Chân Hạnh Phúc Là Gì ?

Những hạnh phúc trong đời sống được diễn tả bằng nhiều cách vốn xuất phát từ nơi lạc thọ. Chính lạc thọ (sukhavedanā) này là thứ hạnh phúc mà phần đông đang theo đuổi như ăn uống, du lịch, ngủ nghỉ, xem phim, nghe nhạc, múa hát … là những thứ đem lại lạc thọ. Những hạnh phúc này có tên chung là dục lạc (kāmasukha) vì dựa vào ngũ trần, lấy ngũ trần làm đối tượng. Bởi vì ngũ trần là những thứ thay đổi nhanh chóng vì bị tác động bởi nhiều điều kiện bên ngoài nên dục lạc có hai mặt vị ngọt và vị đắng. Do đó khổ thọ thường xen vào làm cho đời sống xáo trộn.

So với dục lạc là lạc liên hệ vật chất (sāmisasukha ), còn có lạc đem lại hạnh phúc cao thượng hơn, đó là những lạc trong thiền định, ly các cảnh dục và không liên hệ vật chất (nirāmisasukha ). Lạc trong bốn thiền sắc giới gọi là hiện tại lạc trú (diṭṭhadhammasukhavihāra), bậc thiền càng cao càng an lạc hơn. Lạc trong bốn thiền vô sắc giới gọi là tịch tịnh trú (santavihāra), bậc thiền càng cao càng an lạc hơn. Từ nơi dục lạc trải qua hiện tại lạc trú của thiền sắc giới, cho đến tịch tịnh trú của thiền vô sắc chưa có lạc nào được gọi là lạc tối thượng. Vì sao ? Vì lạc nào còn lệ thuộc thọ vẫn còn bị ràng buộc trong thủ uẩn. Chấp vào thọ là chấp khổ. Chúng ta hãy tìm hiểu tận tường về điểm này ?Thọ là cảm giác, cảm thọ, kinh nghiệm khi xúc chạm các căn với các cảnh. Tùy theo pháp môn, thọ có thể chia thành 108 loại thọ, nhưng ba loại thọ được áp dụng nhiều nhất trong kinh tạng là lạc thọ, khổ thọ và xả thọ. Xúc là sự hội hợp của ba thứ : căn, cảnh và thức .Do xúc làm duyên có thọ. Như vậy thọ vốn bản chất tùy thuộc pháp khác nên không vững chắc. Chính thọ là duyên tạo ra những tà kiến ngay cả nơi những người đắc thiền và đắc thông. Người hưởng dục lạc hoặc hưởng các lạc của thiền, ái (ham muốn) phát sanh và thủ (bám chặt) cũng khởi lên và sinh ra tà kiến về chấp ngã thường hằng (thường kiến) hoặc chấp ngã đoạn diệt (đoạn kiến) do không hiểu biết về thọ. Vì không biết sự nguy hiểm của thọ nên cũng không biết cách xả ly. Chính vì thế khi có lạc nào, dù là dục lạc hoặc thiền lạc liền sinh ra ái, thủ và tạo ra nhân khổ. Khi nào hiểu rõ thọ là những kinh nghiệm đã trải qua từ hạnh phúc do vật chất đem lại, hoặc hạnh phúc do sự tu tập tâm định là những thứ cần phải giải thoát, khi đó trí tuệ xả ly thọ, không còn cơ hội cho thọ làm duyên để tăng trưởng ái. Đây là tuệ giải thoát của vị A la hán, vị ấy đã đạt đến trạng thái không còn lệ thuộc thọ nữa mặc dù vẫn có đủ ba loại thọ trong đời sống.

Khi tâm không còn bị ràng buộc bởi thọ thì vị A la hán bứng gốc tham tùy miên đối với lạc thọ, bứng gốc sân tùy miên đối với khổ thọ và bứng gốc vô minh tùy miên đối với xả thọ. Trạng thái tâm giải thoát khỏi thọ như thế được gọi là tối thượng lạc và bởi vì đã trừ được tập đế hoàn toàn nên vị ấy chứng được Niết bàn lạc tối thượng (Nibbānaṃ paramaṃ sukhaṃ). Đây là chân hạnh phúc mà mỗi cá nhân hướng về sự giác ngộ ngày đêm chuyên tâm tu tập để tự mình biết, tự mình thấy.

Hạnh phúc thuộc về dục lạc vốn bị nhiều trói buộc bởi ngũ trần và tạo ra phiền não dục (kilesakāma). Tâm trạng như thế thường bị xao động. Khi tâm ly dục, chứng các bậc thiền thì được tâm giải thoát (cetovimutti) nhưng vẫn còn các phiền não tùy miên vi tế. Cho đến khi nào các loại thọ được biết rõ và không còn ái, thủ đối với chúng, thì các lậu hoặc được đoạn trừ, đây là tuệ giải thoát (paññāvimutti). Tinh yếu trong lời dạy của Đức Phật là ‘Biết khổ và diệt khổ. Cả hai cần đến tuệ giải thoát khi các căn tiếp xúc với các cảnh khởi lên loại cảm thọ nào để không bị thọ lôi cuốn vào vòng duyên khởi.
---
Chú thích: Vô minh tùy miên

Dù đạt đến trình độ thiền cao, vượt qua khổ, lạc và chỉ còn xả, nhưng vì đắm chìm trong trạng thái an tịnh, không hiểu biết tính cách vô thường, hữu vi của xả thọ nên vô minh tùy miên vẫn áp đảo nội tâm.