Học và Hành Tỳ kheo Giác Lộc

Phật tử nên học hay là nên hành?

Nền giáo dục của Phật giáo gọi là Ti-sikkhā (Tam học), gồm có adhisīlasikkhā (giới học cao thượng), adhicittasikkhā (tâm học cao thượng), adhipaññāsikkhā (tuệ học cao thượng) .
Để hoàn thành Tam học trên người theo Phật Pháp phải trải qua ba giai đoạn: pariyatti dhamma (Pháp học), paṭipattidhamma (Pháp hành) và paṭivedhadhamma (Pháp thành). Phần thứ ba là nét đặc sắc của Phât giáo so với các nền tảng giáo dục khác chỉ nói về học và hành.

Một số cho rằng hành tức là hành thiền và chủ trương muốn tu đúng chỉ cần hành thiền và không cần học. Thực ra, hành ở đây có nghĩa là hành giới, định, tuệ. Để hiểu rõ hơn về Phật Pháp chúng ta cần tìm hiểu ba loại pháp nêu trên.

Pháp học (pariyatti) bao gồm những lời dạy của Đức Phật trong tam tạng kinh điển. Những thiền sư Nam truyền nổi tiếng như Ledi Sayadaw, Mahasi Sayadaw, Pa-Auk Tawya Sayadaw trước khi là thiền sư đã học rất nhiều và sách vở viết về thiền của các ngài là những vốn kiến thức về tam tạng và chú giải. Ngài Xá Lợi Phật ngoài Đức Phật không ai sánh bằng về mặt trí tuệ, nhưng ngài vẫn thích nghe vị khác giảng, đôi khi ngài hỏi những vị hiểu Pháp để được nghe Pháp, mặc dù ngài đã hiểu sâu sắc vấn đề đó. Điều này chứng minh việc nghe và học là cần thiết. Rất nhiều nam, nữ trong mọi tầng lớp xã hội, đang sống ở Việt Nam và hải ngoại tâm trí còn hoang mang, lầm lạc nhờ nghe và học từ sách của trưởng lão Giác Nguyên (Toại Khanh) mà thay đổi tri kiến hướng về Phật Pháp. Do đó thái độ khôn ngoan nhất là phải học, bởi vì Pháp do Đức Phật dạy chứa đựng chân lý sâu xa rất cần tìm hiểu. Phải học như thế nào cho có kết quả? Có năm bước đem lại lợi ích trong việc học ; 1- Bahussutā ( nghe nhiều), 2- Dhātā (ghi nhớ điều đã nghe), 3- Vacasā paricitā (tụng đọc, ôn luyện - đây là cách chư Thánh Tăng giữ lời Phật cho đến khi viết thành chữ trên lá buông), 4 - Manasānupekkhitā (Dụng tâm xem xét), 5- Diṭṭhiyā suppaṭividdhā (Thấu hiểu nghĩa lý nhờ có chánh kiến). Đức Phật dạy trong Tăng chi bộ kinh có ba hạng người nghe pháp, hai hạng đầu tiên trí tuệ yếu kém, hạng thứ ba trí tuệ rộng lớn vì lúc nghe chú ý từ đầu đến cuối, lúc đứng dậy có chú ý từ đầu đến cuối ( nguyên văn: có tác ý đoạn đầu, đoạn giữa, đoạn cuối). Chú ý từ đầu đến cuối nghĩa là áp dụng năm bước trên và có như lý tác ý. Nghe mà không hiểu ảnh hưởng đến việc tu học. Có vị ngay cả từ Sādhu cũng chưa hiểu . Khi Giác loc tk. thông báo tin vui liền sādhu, nhưng khi thông báo tin buồn cũng sādhu. Sự hiểu pháp làm phát khởi lòng tin trong giới, định tuệ. Trong chú giải Tăng chi bộ kinh nhấn mạnh. ‘Dù cho có một trăm, hoặc một ngàn vị tỳ khưu đang thực hành thiền quán, sẽ không có sự chứng ngộ Thánh đạo, nếu không có pháp học’ (pariyatti).

Pháp hành (paṭipatti): Thực hành tam học. Tam học dành cho người xuất gia. Tam phúc học (ti-puññasikkhā) gồm có bố thí, trì giới, tu tiến dành cho người tại gia. Những pháp này vừa với trình độ người tại gia vì cần thiết trong gia đình và xã hội. Tuy nhiên có những người tại gia lợi căn thì cũng thực hành những pháp Tam học của bậc xuất gia và cũng chứng ngộ Thánh pháp, đôi khi chứng trước hàng xuất gia, không có ranh giới về chứng đắc giữa tại gia và xuất gia vì nhân duyên sai biệt của mỗi cá nhân. Thực hành định thường được giải thích là hành thiền chỉ (samatha). Điều này không sai, tùy theo nhân duyên. Nhưng để hiểu đúng về phần định học, không nhất thiết phải có thiền chỉ. Định học trong bát chánh đạo gồm có chánh tinh tấn, chánh niệm và chánh định. Ba chi phần này áp dụng Vipassanā kammaṭṭhāna bhāvanā (tu tập lấy quán làm đề mục) thì cũng gọi là thực hành định và có thể thực hành bất cứ lúc nào, bất cứ nơi đâu. Thực hành tuệ học là thực hành thiền quán, phát tiển chánh kiến và chánh tư duy để thấy rõ bản chất vô thường. khổ, vô ngã của danh -sắc.

Pháp thành (paṭivedha): Phát triển về phần tuệ học đưa đến thâm nhập, chứng ngộ thánh đế bằng trí tuệ siêu thế trở thành bậc hữu học (sekha) hoặc vô học (asekha). Sự học và hành để hiểu Pháp mà Đức Phật đã chỉ dạy, nhưng chỉ có pháp thành mới thực sự hiểu qua sự chứng nghiệm nơi tâm của mỗi hành giả.

Qua phần trình bày cho thấy rằng dù theo một pháp hành chỉ hoặc quán cũng phải học. Thái độ cực đoan luôn luôn có hại. Tương ưng bộ kinh có Phật ngôn thâm thúy ‘Này Kaccàyana, thế giới này phần lớn y chỉ vào hai cực đoan này: có và không có. Này Kaccàyana, ai với chánh trí tuệ thấy như chơn thế giới tập khởi, vị ấy không chấp nhận thế giới là không có. Này Kaccàyana, ai với chánh trí tuệ thấy như chơn thế giới đoạn diệt, vị ấy không chấp nhận thế giới là có’. (S.ii,16)
Để không rơi vào hai cực đoan ít nhất phải chứng quả dự lưu. Cho nên việc học để hiểu và nhắc nhở bản thân tránh những cực đoan gây trở ngại cho sự giải thoát rất cần thiết. Có lời trong Trung bộ kinh : ‘Có hai duyên giúp cho chánh kiến phát sanh ‘ Tiếng của người khác, và như lý tác ý’. Tiếng người khác, nói về sự nghe Pháp của chúng ta và như lý tác ý xuất phát từ việc nghe Pháp. Một người có chánh kiến dĩ nhiên là người có hành trì và hành trì đến thánh thiện. Do vậy việc học là cần thiết và biết cách học còn cần thiết hơn. Khi hiểu nhiều về Pháp chúng ta sẽ biết cách chọn một pháp môn thiền cho cuộc hành trình bên trong và hiểu như thế nào là đoạn cuối của cuộc hành trình.